Kamu Davasında Uzlaşma Olur mu? – Adaletin Kalbine Dair Küresel ve Yerel Bir Yolculuk
Bazı konular vardır ki, sadece hukukçuların değil, sokaktaki insanın da ilgisini çeker. “Uzlaşma” kavramı da tam öyle bir şey. Bir yanda adaletin sert yüzü, diğer yanda insanın içindeki barış isteği… Peki kamu davasında uzlaşma olur mu? Gelin, bu soruya hem dünyadan hem ülkemizden bakarak samimi bir sohbetle yanıt arayalım.
Uzlaşmanın Kalbi: Suçu Onarmak, İntikamı Değil
Kamu davası, aslında toplumun düzenini korumak için açılır. Çünkü bazı suçlar sadece mağduru değil, hepimizi ilgilendirir. Ama modern hukuk artık şunu fark etti: Ceza, her zaman çözüm değil. Bazen tarafları dinlemek, duyguları onarmak, ilişkiyi yeniden kurmak gerekiyor. İşte “uzlaşma” tam da bu noktada devreye giriyor.
Uzlaşma, fail ile mağdurun, devletin gözetiminde bir araya gelip “adil bir çözüm” bulma sürecidir. Yani mahkeme salonundan çıkıp, biraz insanî bir masa başına geçmektir aslında.
Küresel Perspektif: Dünyada Uzlaşmanın Farklı Yüzleri
Dünyada uzlaşma, farklı kültürlerde bambaşka biçimlerde yaşanıyor.
Kanada’da “Restorative Justice” (Onarıcı Adalet) hareketi, 1970’lerden beri ceza sistemine yeni bir soluk getirdi. Burada suç, sadece “yasa ihlali” değil, “ilişkiyi bozan bir eylem” olarak görülüyor. Bu yüzden fail, mağdurla konuşuyor; özür diliyor, zararı gideriyor ve toplum önünde sorumluluğunu kabul ediyor.
Japonya’da ise uzlaşma, toplumsal uyumun (wa) bir parçası. Fail, özür mektubu yazar, tazminat öder, hatta toplum hizmetine gönüllü olur.
Afrika’da “Ubuntu” felsefesiyle yapılan toplumsal arabuluculukta ise mesele şudur: “Ben varım çünkü biz varız.” Yani affetmek, yalnızca bireyin değil, toplumun iyileşmesi anlamına gelir.
Kısacası, dünyanın dört bir yanında uzlaşma sadece hukuki değil, kültürel bir refleks. Her toplum kendi adalet duygusunu, barış ihtiyacıyla harmanlamaya çalışıyor.
Yerel Gerçek: Türkiye’de Kamu Davasında Uzlaşma Mümkün mü?
Türkiye’de uzlaşma, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 253. maddesinde düzenlenmiştir. Yani evet, kamu davasında uzlaşma olur ama her durumda değil.
Uzlaşma yalnızca belirli suç tipleri için mümkündür: örneğin kasten yaralama, tehdit, hakaret, mala zarar verme, basit dolandırıcılık gibi “toplumsal tehlikesi düşük” suçlarda.
Ancak kamu vicdanını sarsan, ağır suçlarda (örneğin cinsel saldırı, terör, cinayet) uzlaşma kesinlikle uygulanmaz. Çünkü burada mesele, bireyler arası bir sorun değil, toplumsal güvenliğin ihlalidir.
Peki süreç nasıl işler? Savcılık, uzlaşma teklifini taraflara iletir. Kabul ederlerse, bir uzlaştırmacı atanır. Bu kişi, taraflarla görüşür, duyguları dinler, bir çözüm önerisi hazırlar. Eğer taraflar anlaşırsa dosya kapanır, kamu davası açılmaz veya devam eden dava düşer.
Ama eğer uzlaşma sağlanmazsa, dava normal seyrinde ilerler. Yani uzlaşma, “adaletten kaçmak” değil; aksine adaletin başka bir yolunu seçmektir.
Uzlaşma Kültürü: Adaletin İnsanileşen Yüzü
Aslında uzlaşma, insanın içgüdüsel bir ihtiyacını yansıtır: “anlaşılmak” ve “affedilmek.” Çünkü ceza korkutur ama her zaman iyileştirmez. Oysa uzlaşma, hem mağduru hem faili iyileştirir.
Bir mağdur “özrü” duyduğunda, bir fail “pişmanlığı” dile getirdiğinde, adalet duygusu yeniden doğar. Bu süreç, sadece yasal değil; duygusal bir onarımdır.
Düşünün, bazen bir “özür” bir “hüküm”den daha güçlü olabilir. Ama elbette bu, tarafların samimiyetine ve toplumun adalet anlayışına bağlıdır.
Kamu Davası ve Uzlaşmanın Geleceği
Dijitalleşen dünyada, uzlaşma süreçleri artık çevrimiçi bile yapılabiliyor. Bazı ülkelerde “online mediation” (çevrim içi arabuluculuk) sistemleri devreye girdi. Türkiye’de de e-Devlet ve UYAP altyapısı sayesinde bu yönde küçük adımlar atılıyor.
Gelecekte, yapay zekâ destekli uzlaştırma modelleri bile gündeme gelebilir. Düşünsenize, tarafları sakinleştiren, objektif öneriler sunan bir “dijital uzlaştırmacı”nın olduğunu… Kulağa bilim kurgu gibi gelse de, hukuk teknolojisi artık tam bu noktaya ilerliyor.
Kültürlerarası Bir Ders: Adaletin Dili Evrensel, Aksanı Yerel
Bir toplumun adalet anlayışı, onun karakterini yansıtır. Kimi toplum “affetmek” der, kimi “ceza.” Ama ortak nokta şu: herkes adaletin bir gün “iyileştirici” olması gerektiğini biliyor.
Türkiye’nin uzlaşma pratiği, Batı’nın onarıcı adalet anlayışıyla Doğu’nun merhamet kültürünü bir araya getiriyor. Bu da bize özgü bir denge yaratıyor: hem vicdanı rahatlatan hem toplumu koruyan bir sistem.